Cambodia Cow

ព្រះពុទ្ធសាសនា

              ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាពាក្យទូន្មានប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ជួយណែនាំ ពន្យល់​ អប់រំ រំលឹក ដាស់តឿនមនុស្ស ឲ្យស្គាល់បុណ្យបាប ល្អអាក្រក់ ។ ពុទ្ធសាសនា គឺជាលទ្ធិមួយធំ ដែលមានកំណើត ២៥៦០ ឆ្នាំហើយ គឺ ៥៨៩ ឆ្នាំមុនគ្រឹស្ដសករាជ ។ គោលដៅពុទ្ធសាសនាមាន ៣ ធំៗ គឺ ៖

              ១.      ការមិនធ្វើអំពើរអាក្រក់ (បាប) គ្រប់បែបយ៉ាង

              ២.      ការសាងធ្វើបំពេញអំពើល្អ (បុណ្យ កុសល

)

              ៣.     ការអប់រំចិត្តឲ្យបានបរិសុទ្ធ ប្រាស់ចាកលោភៈ

 ទោសៈ មោហៈ ។

            

  គោលបីធំ

ៗ នេះគឺជាពាក្យទូន្មានប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ឬហៅថាពុទ្ធសាសន៍ ។

      I.            តើព្រះពុទ្ធជាអ្វី ?

           ដើម្បីជាប្រទីបក្នុងការស្វែងយល់អំពើព្រះពុទ្ធឲ្យកាន់តែច្បាស់ទៅទៀតនោះ ជាដំបូងយើងគួរតែដឹងនៅជិវៈប្រវត្តិព្រៈពុទ្ធខ្លះជាមុនសិន ។​ទោះបីជាយើងមិនបានរស់នៅសម័យកាលនោះក៏ពិតមែន តែយើងអាចដឹងតាមរយៈអត្តបទផ្សេងៗ ជាប្រវត្តិសាស រូបគំនូរ ជាចម្លាក់ ជាបដិមាករដែលគេបានចង់ក្រង សាងទុកមកជាយូរមក ។

              ពុទ្ធសាសនាមានដើមកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងសតវត្សទី ៦ មុន គ.ស ប្រហែលគ្នានិង​ កំណើតព្រាហ្មណ៍និយម (សម័យទី ២ នៃលទ្ធិសាសនាព្រាហ្មណ៍) ដែរ ។ ពុទ្ធសាសនាចែកជាពីរនិកាយ គឺនិកាយ ហិនយាន និងនិកាយមហាយាន ។

              និកាយហិនយាន ( ទក្ខិណនិកាយ​ )បើតាមន័យធៀប គឺជាយានតូចចង្អៀត​ ផ្ទុកសត្វលោកទៅកាន់និព្វានបានចំនួនតិច ពោលគឺក្របានសំរេចនិព្វានព្រោះវិន័យតឹងតែងម៉ត់ចត់។ និកាយហិនយាននិយមធម៍ចាស់គឺគោរពប្រតិបត្តិតាមពុទ្ធោវាទ ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បានសម្ដែង (ក្នុងគម្ពីត្រៃបិដក) ។ សព្វថ្ងៃ ប្រទេសដែលនិយមពុទ្ធសាសនាហិនយានមានប្រទេស ខ្មែរ  សៀម  លាវ  ភូមា  ឥណ្ឌា (នេប៉ាល់)​ សិរិលង្កា ។ល។

              និកាយមហាយាន ( ឧត្តរនិកាយ​ ) ជាយានធំ អាចផ្ទុកសត្វលោបានច្រើនគ្នាទៅកាន់គោលដៅត្រឹមពោធិសត្វ ដែលអាចជួយណែនាំប្រោសសត្វលោកបាន ។ និកាយមហាយាន និយមធម៍ថ្មី គឺធម៍ដែលមានវិន័យធូរស្រាល់ ហើយគោរពតាមអាចរិយវាទ ( តាមគ្រូអាចារ្យរបស់ខ្លួនតៗគ្នា ) ពុំមែនតាមពុទ្ធោវាទ ដូចនិកាយហិនយានឡើយ ។ ដូចនេះនិកាយមហាយានមិនគោរពព្រះពុទ្ធជាធំឡើយ តែគោរពោធិសត្វ អវលោកិតេស្វរៈ ឬ លោកេស្វរៈ មញុស្រី មៃត្រេយ ប្រជ្ញាបារមិតា ជាដើម ។ សព្វថ្ងៃប្រទេសដែលនិយមពុទ្ធសាសនាមហាយាន មានប្រទេសយួន ជប៉ុន ទីបេ ឥណ្ឌុណេស៊ី ។ល។

              នៅសតវត្សទី ៣ មុខ គ.ស ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ អសោក ពុទ្ធសាសនាត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយពាសពេញប្រទេសឥណ្ឌា និងក្រៅប្រទេស ។ តាមប្រវត្តិសាស្រ្ត​ បានអោយសដឹងថា នៅពុទ្ធសវត្សទី ៣ ( ព.ស ២៣៤ ) គឺតាំងពីមុន គ.ស​ ៣០០ ឆ្នាំម្លេះ ព្រះបាទ អសោក ពុទ្ធសាសនិកដ៏ ឆ្នើមក្នុងប្រទេស ឥណ្ឌា បានបញ្ជូនសមណទូតពីរអង្គគឺ ព្រះសោណត្ញេរ និងព្រះ ឧត្តរត្ថេរ ឲ្យនាំយកពុទ្ធសាសនាថេវាទ ​(ហិនយាន) មកផ្សាយនៅសុវណ្ណភូមិ ( អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ) ។ តាមសិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ ( នៅយួនខាងត្បូង ) ទំនងជាពុទ្ធសាសនាចូលមកប្រតិស្ឋាន ក្នុងប្រទេសខ្មែរនៅសតវត្សទី ២ នៃគ្រឹស្ដសករាជ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ស្រីមារៈ ឬ ហ្វាន់ចេម័ន ។

              មុននឹងលើកយកគោលសំខាន់ៗក្នុងពុទ្ធសាសនាមកសិក្សា គប្បីយើងស្គាល់ព្រះពុទ្ធនិងឆាកជិវិតរបស់របស់ព្រះពុទ្ធសិន ។​

              ក. ពុទ្ធប្រវត្តិសង្ខេប

              ១. កំណើត

           ព្រះរាជវង្ស  វង្សគោតម

              ព្រះបិតា នាម សុទ្ធោទន៍ ជារាជានៃបក្សសម្ព័ន្ធ សាក្យៈ សោយរាជនៅនគរ កបិលពស្ដុ នៅឥណ្ឌាបែកខាងជើង សព្វថ្ងៃនៅក្នុងតំបន់ នេប៉ាល់ ។ ព្រះមាតានាម សិរិមហាមាយា បត្រីមហាក្សត្រនៃបក្សសម្ព័ន្ធ កោឌ្យៈ នៅនគរ ទេវទហៈ នៅជាប់ព្រំដែន កបិលពស្ដុ ។ ព្រះពុទ្ធព្រះនាម សិទ្ធត្ថ រឺ សិទ្ធាថ៍ ( និយមហៅនៅស្រុកខ្មែរ ) ។ ព្រះអគ្គមហេសីព្រះនាម ពិម្ពាយសោធរា បុត្រីរបស់ស្ដេច សុប្បពុទ្ធ ។ ព្រះរាជបុត្រព្រះនាម រាហុលកុមា ។

·         បុព្វហេតុនៃកំណើត

           ព្រះនាងសិរិមហាមាយា បានយល់សុបិន្ដឃើញដំរីសមួយមានភ្លុក៦ ចុះពីស្ថានលើមកហើយចូលក្នុងផ្ទៃព្រះនាងផ្នែកខាងស្ដាំ ។ តាមទំនាយថា ព្រះនាងនឹងបានបុត្រប្រុសមួយអង្គប្រកបដោយបុណ្យបារមីយ៉ាងលើសលុប ។ តាមរឿងនិទានខ្លះថា ទេវបុត្ដ សន្តុសិត យាងចុះពីស្ថាន តុសិត មកចាប់ផ្ទៃព្រះនាង ។

·         កំណើត

-       ព្រះពុទ្ធប្រសូត្រនៅថ្ងៃសុក្រ ១៥ កើត ពេញបូណ៍មីខែពិសាខ នូវក្រោមដើមសាលព្រឹក្សក្នុងព្រៃ​ លុម្ពិនី ដែលស្ថិតនៅចំព្រំប្រទល់នគរ កបិលពស្ដុ និង នករ ទេវ_ទហៈ ។

-       គេថាមានការអស្ចារ្យកើតឡើងមុននិងក្រោយពេលប្រសូត្រ ។

-       ប្រសូត្របាន ៥ ថ្ងៃ ព្រាហ្មណ៍ ៨ អ្នក ថ្វាយព្រះនាមព្រះឪរសថា សិទ្ធាថ៍ ដែលមានន័យថា “ អ្នកសម្រេចប្រយោជន៍គ្រប់បែបយ៉ាង “ ហើយព្រាហ្មណ៍ ៧ អ្នកលើកម្រាមដៃពីរ ទាយថា “ បើព្រះកុមារស្ថិតនៅជាក្សត្រ នឹងបានជាស្ដេចចក្រពត្តិ បើចេញសាងព្រះផ្នួស នឹងបានត្រាសជាព្រះពុទ្ធ “ ប៉ុន្តែព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ទៀតនាម កោណ្ឌញ្ញ នៅក្មេងជាងគេ លើកតែម្រាមដៃមួយហើយទាយថា “​  ព្រះកុមារនឹងបានត្រាសជាព្រះពុទ្ធជាមិនាខាន “ ។

-       ៧ ថ្ងៃក្រោយពេលប្រសុត្រ ព្រះមាតាទ្រង់សោយទីវង្គត ទៅកើតនៅស្ថានតុសិត ឯព្រះកុមារត្រូវបានព្រះមាតុច្ឆារបស់ព្រះអង្គព្រះនាម មហាបជាបតិគោតមី បីបាច់ចិញ្ចឹមតមក ។

           ២.​ ការត្រាស់ដឹង

·         រាជាភិសេក

-       ព្រះជន្មបាន​ ១៦ ឆ្នាំ ទ្រង់បានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាង ពិម្ពាយសោធរា ។

-       ព្រះបិតាបានចាត់ឲ្យសង់ប្រាសាទបីថ្វាយព្រះអង្គ តំរូវទៅតាមរដូវទាំងបី ( ក្ដៅ រងា រំហើយ )​ ។

·         ការសាងផ្នួស

-       ក្នុងព្រះជន្ម ២៩ ឆ្នាំ ព្រះសិទ្ធាថ៍មានសេចក្ដីខ្ពើមរអើមលោកសិទ្ធិវាសនេះកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ​ ។

-       ទីបំផុតព្រះអង្គលះបង់ព្រះរាជវង្ស ហើយលួចរត់ទៅសាងផ្នូសទាំងកណ្ដាល់រាត្រីស្ងាត់ ។

·         ការត្រាស់ដឹង

-       ក្រោយពីបានធ្វើទុក្ខរកិច្ច ( កិច្ចដែលត្រូវបំពេញដោយលំបាក ) អស់ ៦ វស្សាមក​​ ព្រះអង្គបានយាងចេញពីរាជគ្រឹះ (​ ធានីរដ្ឋមគធៈ​ )​ ធ្វើដំណើរទៅដល់ស្រុកពោធិគយា ក្នុងរដ្ឋមគធៈ ។

-       ព្រះអង្គទ្រង់តាំងសមាធិ នៅក្រោមដើមពោធិព្រឹក្សក្បែរស្ទឹង នេរញរ ហើយទ្រង់បានផ្ចាញ់ មារ ។

-       ព្រះអង្គបានត្រាសជាព្រះពុទ្ធ នៅថ្ងៃ ពុធ ១៥កើត ពេញបូណ៍មី​ ខែពិសាខ ឆ្នាំ រកា ក្នុងព្រះជន្ម ៣៥ ព្រះវស្សា ។

              ៣.    ធម្មទេសនា

           លុះបានត្រាស់ដឹងនូវ​សម្មាសម្ពោធិញ្ញាញហើយ ព្រះពុទ្ធទ្រង់បានសម្ដែងធម្មទេសនាទូន្មានសត្វលោកដោយពុំប្រកាន់វណ្ណៈឡើយ ។ ព្រះអង្គទ្រង់តែងបំពេញពុទ្ធកិច្ច ៥ ប្រការជានិច្ចអស់រយៈពេស ៤៥ ឆ្នាំគឺមាន ៖

Ø  នៅពេលព្រឹក ទ្រង់និមន្ដបិណ្ឌបាត្រ

Ø  នៅពេលរសៀលទ្រង់សម្ដែងធម្មទេសនាដល់សាធារណជន

Ø  នៅពេលព្រលប់ ទ្រង់ប្រទានឪវាទដល់ភិក្ខុសង្ឃ

Ø  នៅពេលកណ្ដាលអធ្រាត្រ ទ្រង់ដោះស្រាយប្រស្នានៃពួកទេវតា

Ø  នៅពេលជិតភ្លឺ ទ្រង់ប្រមើលទតសត្វលោកដែលមានភព្វ និងឥតភព្វ ។

              ៤.​    បរិនិព្វាន

           ដល់ពេលចេញវស្សាទី ៤៥ នៅថ្ងៃ ១៥កើតពេញបូណ៍មី ខែ មាឃ ឆ្នាំម្សាញ់ទ្រង់ដាក់អាយុសង្ខារ របស់ព្រះអង្គដោយប្រាប់មារថា ព្រះអង្គនឹងចូលបរិនិព្វាន ក្នុងរវាង ៣ ខែទៀត ។ ព្រះអង្គយាងទៅដល់នគរ កុសិនារា ហើយយាងទៅកាន់សាលវ័ន ហើយទ្រង់មានសង្ឃដិកាឲ្យា អានន្ទរៀបចំគ្រែថ្វាយព្រះអង្គផ្ទុំ (​ ផ្ទុំផ្អៀងទៅខាងស្ដាំ ព្រះបាទឆ្វេងត្រួតលើព្រះបាទស្ដាំ ) ។​ នៅបច្ឆឹមរាត្រី ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ដល់ភិក្ខុទាំងឡាយថា “ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយឥឡូវនេះតថាគតហៅអ្នកទាំងឡាយមកប្រាប់ថា អ្វីដែលកើតឡើងហើយ ដែលមានហើយ ដែលផ្ដុំផ្សំហើយតែងមានធម៍ភាពនឹងរលត់ទៅវីញជាធម្មតាអ្នកទាំងឡាយ

​ចូរញុំាងប្រយោជន៍អោយសម្រេចដោយកិរិយាមិនធ្វេសប្រហែសចុះ “ ។

              ព្រះចូលបរិនិព្វាននៅថ្ងៃ អង្គារ ១៥កើត ពេញបូណ៍មី ខែ ពិសាខ ឆ្នាំ ម្សាញ់ (​ ៥៤៣ មុន គ.ស ) ក្នុងព្រះជន្ម ៨០ វស្សា ក្រោមដើមសាលព្រឹក្ស វេលាទៀបភ្លឺ នាក្រុង កុសិនារា (​សព្វថ្ងៃហៅឧត្តរប្រទេស​) ។

              ការសិក្សារពុទ្ធប្រវត្តិនេះ នាំអោយយើងស្គាល់ព្រះពុទ្ធច្បាស់ គឺពុំមែនជាអាទិទេពទេ ជាមនុស្សរសនៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ត្រាស់ដឹងសព្វនូវបញ្ហាមនុស្ស ហើយបានអប់រំមនុស្សអោយស្គាស់ល្អ អាក្រក់ សុខ ទុក្ខគ្រប់បែបយ៉ាង ។ ព្រះពុទ្ធរលត់ខន្ធពិតមែន ប៉ុន្តែទស្សនៈទ្រឹស្ដីរបស់ព្រះអង្គគង់នៅហើយត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។​

              តទៅទៀតយើងសូមលើកយកទស្សនៈទ្រឹស្ដីសំខាន់ៗ ខ្លះរបស់ព្រះពុទ្ធមកអធិបាយដោយសង្ខេប ។

              ខ.     អរិយសច្ចៈ

           អរិយសចៈ គឺជាការពិតដ៏ប្រសើរ ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ។ អរិយសច្ចៈដែលព្រះពុទ្ធអង្គពិចារណារកឃើញមាន ៤ ប្រការ (​ ហៅថា អរិយសច្ចៈ ៤ ចតុរារិយសច្ចៈ ) គឺ ទុក្ខអរិយសច្ចៈ សមុទយអរិយសច្ចៈ និរោធអរិយសច្ចៈ និង មគ្គអរិយសច្ចៈ ។

·         ទុក្ខអរិយសច្ចៈ គឺជាសេចក្ដីពិតដែលកើតមានដល់មនុស្ស សត្វគ្រប់ៗរូបហើយពុំអាចជៀសផុតបានឡើយ គ្រាន់តែខុសគ្នាត្រង់អ្នកខ្លះអ្នកខ្លះមានទុក្ខតិច និងអ្នកខ្លះមានទុក្ខច្រើន ។ ទុក្ខធំៗមាន ៖

-       ជាតិទុក្ខ គឺទុក្ខព្រោះមានកំណើត ( តាំងពីក្នុងផ្ទៃម្ដាយមកម៉្លេះ )

-       ព្យាធិទុក្ខ គឺទុក្ខព្រោះមានជម្ងឺផ្សេងៗមកបៀតបៀន

-       ជរាទុក្ខ គឺទុក្ខព្រោះចាស់គ្រាំគ្រា ទ្រុធទ្រោម

-       មរណៈទុក្ខ គឺទុក្ខព្រោះស្លាប់ ( មានការចុកចាប់ រឺពិបាកខ្លាំងនៅពេលស្លាប់ )

              ក្រៅពីទុក្ខធំៗទាំង ៥ យ៉ាងនៅមានទុក្ខជាច្រើនទៀតដូចជាទុក្ខកើតឡើងដោយព្រាត់ប្រាស់ មិនបានសម្រេចបំណងណាមួយ សោកស្ដាយ ។

·         សមុទយអរិយសច្ចៈ គឺជាសេចក្ដីពិតដែរកើតឡើងមកអំពីហេតុ រឺរឹសគល់ពិតប្រាកដ ។ ហេតុដែលនាំអោយទុក្ខមាន ២ ធំៗ គឺ តណ្ហា និងអវិជ្ជា ។

-       អវិជ្ជាគឺសេចក្ដីល្ងង់ខ្លៅ រឺមិនដឹងមិនយល់នៅហេតុដែលនាំអោយកើតមានទុក្ខ នាំអោយមានតណ្ហា​ ។

-       តណ្ហា គឺជាសេចក្ដីស្រេកឃ្លាន សេចក្ដីប្រាថ្នា សេចក្ដីលោភ ចង់មានចង់បានអ្វីៗគ្រប់បែបយ៉ាង ។ តណ្ហាជារឹសគល់ចម្បង់ដែលនាំអោយមានទុក្ខគ្រប់ប្រការ ហើយនាំឲ្យមានកំណើតថ្មីបន្តគ្នាមិនដាច់ ។

·         និរោធអរិយសច្ចៈ គឺការរួចស្រឡះ រឺការរំលត់ទុក្ខជាសេចក្ដី ។កន្លែងរំលត់ទុក្ខគឺនិព្វាន។ ដើម្បីរលត់ទុក្ខឲ្យត្រូវ រឺរំលើងគល់នៃទុក្ខពោលគឺបំបាត់អវិជ្ជា រំលាយតណ្ហាប្រៀបបាននឹងការរំលើងរឺសកែវដើមឈើ ។

·         មគ្គអរិយសច្ចៈ គឺជាផ្លូវ ឬមធ្យោបាននាំឲ្យផុតទុក្ខជាសេចក្ដីពិត ។ ដើម្បីរំលត់ទុក្ខ ព្រះពុទ្ធបានបញ្ជាក់ថា ត្រូវប្រកាន់យកផ្លូវកណ្ដាល់ ( មជ្ឈឹមាបដិបទា ) ហើយប្រតិបត្តិយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននៅមគ្គៈ ៨ យ៉ាង ( អដ្ឋង្គិកមគៈ ) ។​ មគ្គៈទាំង ៨ នោះគឺ ៖​

-       សម្មាទិដ្ឋិ  ការយល់ឃើញត្រូវ គឺការយល់ឃើញនូវសភាវធម្មទាំងពួង ។

-       សម្មាសង្កប្ប  : ការត្រិះរិះត្រូវ គឺត្រិះរិះក្នុងការមិនព្យាបាទ មិនបៀតបៀនចំពោះមនុស្ស សត្វទូទៅ ។

-       សម្មាវាចា  វាចាត្រឹមត្រូវ គឺសម្ដីត្រឹមត្រូវវៀចាក់ទុច្ចរិត ៤ យ៉ាង ៖

Ø  មុសាវាទ ពាក្យមិនពិត

Ø  បិសុនាវាទ ពាក្យស៊តសៀត ញុះញង់ បំបែកបំបាក់

Ø  ជរុសវៀទ ពាក្យជេប្រទេច តិះដៀល ដៀមដាម

Ø  សម្ជប្បសាវាទ ពាក្យផ្ដេសផ្ដាស ឡេះឡោះ កំប្លែង សើចលេងឥប្រយោជន៍ ។

·         សម្មាកម្មមន្ត ការងារត្រឹមត្រូវ គឺអំពើល្អវៀចាកកាយទុច្ចរិត ៣ យ៉ាង ៖

-       បាណា វៀចាក់​ការសម្លាប់សត្វមានជីវិត

-       អទិន្នា វៀចាក់ការលួចទ្រព្យអ្នកដទៃ​

-       កាមេ វៀចាក់ការប្រព្រឹត្តលួចប្រពន្ធ កូនគេខុសច្បាប់

·         សម្មាអាជីវៈ ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រឹមត្រូវ  គឺវៀចាកការចិញ្ចឹមជីវិតខុសគន្លងធម៍ដូចជា លួចប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិ រឺធ្វើជំនួញទុច្ចរិតជាដើម ។

·         សម្មាវាយាម ការព្យាយាមត្រឹមត្រូវ គឺព្យាយាមខាងផ្លូវចិត្ដគំនិតដូចជាការពារមិនឲ្យមានបាបអកុសល ទាំងក្នុងសន្ដានចិត្ត និងព្យាយាមខាងផ្លូវកាយដូចជាការព្យាយាម

ខាងអំពើល្អគ្រប់បែបយ៉ាងព្យាយាមការពារអំពើរល្អដែលកើតឡើង ។

·         សម្មាសតិ សតិត្រឹមត្រូវ គឺការរំលឹកនិងដឹងខ្លួនជានិច្ច ។ គេចាត់ទុកសតិជាឆ្មាំទ្វារដ៏ប្រសើរក្នុងការឃ្លាំមើល និងការពារកុំអោយគ្រឿងវិញ្ញាណ មានភ្នែក ត្រចៀកអណ្ដាត់ ច្រមុះ កាយទទួលអារម្មណ៍អាក្រក់បាន ។

·         សម្មាសមាធិ  ការធ្វើសម្មាធិត្រឹមត្រូវ គឺការចម្រើនឈានភាវនាដើម្បីតំកល់ចិត្តអោយនឹង មិនឲ្យរវើរវាយអណ្ដែតអណ្ដូង ពោលគឺតាំងចិត្តអោយស្ងប់ជានិច្ច ។

              ផ្លូវ រឺ មធ្យោបាយខាងលើនេះ បង្រួមមកបានដល់ សិល សមាធិ បញ្ញា ។

              គ.    ទ្រឹស្ដីបដិច្ចសមុទប្បទា គឺជាធម៍ភាពភ្ជាប់ហេតុទៅហ្នឹងផល ។ ធម៍នេះទ្រទ្រង់ធម្មជាតិ មនុស្ស ​សត្វ ជាដើម ។ ទ្រឹស្ដឹបដិច្ចសមុទប្បទា បានបញ្ញាក់ថា ៖

·         បើនេះមាន នោះក៏មាន

·         បើនេះគ្មាន នោះក៏គ្មាន

·         បើនេះកើត នោះក៏កើត

·         បើនេះរលត់ នោះក៏រលត់ ។ល។

              ដូចនេះពុំមានភាវៈណាកើតឡើងដាច់តែឯង ដោយគ្មានហេតុបច្ច័យទាក់ទងគ្នានោះទេ ហើយពុំមានភាវៈណាសំខាន់ណាជាងគេ រឺ ជាភាវៈដើមគេដូចភាវៈ ព្រហ្ម័ន ក្នុងព្រាហ្មណ៍លទ្ធិឡើយ ។ ចំពោះដំណើរកើត ស្លាប់នៃមនុស្ស ទ្រឹស្ដីបដិច្ចសមុទប្បាទ បានលើកយកការទាក់ទងគ្នារវាងបុព្វហេតុទាំង ​១២ មក​ពន្យល់ដូចតទៅ ៖

·         អវិជ្ជា          នាំឲ្យកើតសង្ខារ

·         សង្ខារ                   នាំឲ្យកើតវិញ្ញាណ

·         វិញ្ញាណ       នាំឲ្យកើតនាមរូប

·         នាមរូប        នាំឲ្យកើតអាយតនៈ

·         អាយតនៈ     នាំឲ្យកើតផស្សៈ

·         ផស្សៈ          នាំឲ្យកើតវេទនា

·         វេទនា          នាំឲ្យកើតតណ្ហា

·         តណ្ហា          នាំឲ្យកើតឧបាទាន

·         ឧបាទាន      នាំឲ្យកើតមានភព

·         ភព             នាំឲ្យកើតមានជាតិ

·         ជាតិ            នាំឲ្យកើតមានជរា

·         ជរា             នាំឲ្យកើតមានមរណៈ ។ 

              បើមានធាតុណាមួយកើតឡើងធាតុឯទៀតៗ ក៏កើតឡើងបន្តបន្ទាប់គ្នាដូចជា អវិជ្ជា កាលបើកើតមានហើយ អវិជ្ជានោះនាំឲ្យកើតសង្ខារ ឯសង្ខារនាំឲ្យកើតវិញ្ញាណតទៅរហូតនាំអោយមាន ជរា មានមរណៈ ។

    II.            ព្រះត្រៃបិដក

        ព្រះត្រៃបិដក ជាគម្ពី ដែលជាឃ្លាំងផ្ទុកពុទ្ធវចនៈចំនួន ៨៤០០០ ធម្មក្ខន្ធ ចែកជាសៀវភៅបោះពុទ្ធនៅប្រទេសខ្មែរ មានចំនួន ១១០ ភាគ ហើយភាគនីមួយៗមានប្រមាណ ពី ២០០-៣០០-៤០០ ទំព័រ ជាភាសា បាលី-ខ្មែរ ។ ព្រះត្រៃបិដក ១១០ ភាគនោះមាន ៖

·         វិន័យបិដក ចំនួន ១៣ ភាគមាន ២១០០០ ធម្មក្ខន្ធ

·         សុត្តន្តបិដក ចំនួន ៦៤ ភាគមាន ២១០០០ ធម្មក្ខន្ធ

·         អភិធម្មបិដក ចំនួន ៣៣ ភាគ​មាន ៤២០០០ ធម្មក្ខន្ធ

           ក.    វិន័យបិដក  ជាគម្ពីស្តីអំពីច្បាប់ក្រឹត្យក្រម ដែលព្រះពុទ្ធទ្រងបញ្ញត្ត ហាមប្រាម និងទ្រង់អនុញ្ញាតទុកសម្រាប់ជាគោលប្រព្រឹត្ត ប្រតិបត្តិនៃបព្វជិត និងគ្រហស្ថដែលជា ភិក្ខុ ភិក្ខុនី សាមណេរ សាមណេរី ឧបាសក ឧបាសិកា ទាយក ទាយិកា ។

              វិន័យបិដក មាន ៥ គម្ពីគឺ

·         អាទិកម្ម                 ស្ដីអំពីទោសធ្ងន់

·         បាចិត្តិយៈ              ស្ដីអំពីទោសស្រាល

·         មហាវគ្គ                វគ្គធំ

·         ចុល្លវគ្គ                 វគ្គតូច

·         បរិវារៈ                   បទបន្ទាប់បន្សំ , មាតិការាយរង

              ខ.     សុត្តន្តបិដក    ជាគម្ពីរស្ដីអំពីសូត្រ​ ឬ អត្ថបទធម្ម ដែលព្រះអង្គទ្រង់ទេសនាពន្យល់ ប្រោសមនុស្សសត្វ ឲ្យប្រព្រឹត្តល្អ ស្គាល់បុណ្យ បាប ល្អ អាក្រក់ ក្នុងសម័យកាលផ្សេងៗ ។

              សុត្តន្តបិដកមាន​ ៥ គម្ពីរ គឺ ៖

·         ទិឃនិកាយ            សូត្រវែង ពិស្ដារ

·         មជ្ឈិមនិកាយ          សូត្រមធ្យម

·         សំយុត្តិនិកាយ         សូត្រប្រហែលៗ គ្មា

·         អង្គុត្តនិកាយ           សូត្រដែលចែកជាពួកជាក្រុម

·         ខុទ្ទកនិកាយ            សូត្រខ្លី តូចតាច ។

              គ.    អភិធម្មបិដក   ជាគម្ពីស្ដីអំពីធម៏អាថ៍ អត្ថន័យធម៍ដ៏ជ្រៀលជ្រៅ ល្អិតសុខុម ជាបរមត្ថវិជ្ជា បានដល់ទស្សនៈវិទ្យាព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលចែង  អធិប្បាយ អំ​ពីចិត្ត ចេតសិករូប និព្វាន ។

              អភិធម្មបិដកមាន ៧ គម្ពីគឺ ៖​

·         ធម្មសង្គណី             ចំណាត់របៀបធម៍

·         វិភគ្គ                     ចំណែករំលែកធម៍

·         កថាវត្ថុ                  ចំណុចធម៍ដែលផ្ទុយគ្នា

·         បុគ្គលបញ្ញាត្តិ          បញ្ញាត្តិ ថា បុគ្គល

·         ធាតុកថា                វិភាកធាតុ

·         យមកៈ                 ធម៍ជាគួៗ

·         បដ្ឋានៈ                  ធម៍មានទំនាក់ទំនងគ្នា   ។

 III.            គោលប្រតិបត្តិក្នុងពុទ្ធសាសនា

ពុទ្ធសាសនិកគ្រប់រូប ទាំងបព្វជិត គ្រហស្ថ គប្បីប្រព្រឹត្ត ប្រតិបត្តិ តាមគោល ៣ យ៉ាង គឺ ៖

១.        គោរពព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៍ ព្រះសង្ឃ ទុកជាត្រៃសរណគមន៍

២.        ព្យាយាម សិក្សា រៀនសូត្រ ពុទ្ធវចនៈ ធម៍វិន័យ ឲ្យបានចេះចាំពិតប្រាកដ ហើយប្រតិបត្តិតាម ដើម្បីបានជាមធ្យោបាយសាងខ្លួនឲ្យបានល្អ ។

៣.       បំពេញ ទាន សិល សមាធិ បញ្ញា ដែលជាវិធី ឬ មាគា៍ អប់រំ កាយ វាចា ចិត្ត ឲ្យបានល្អ ស្អាត ត្រឹមត្រូវ បរិសុទ្ធផូរផង់ ប្រាសចាក់ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ ហើយដែលជាមធ្យោបាយរំដៅខ្លួន ឲ្យផុតចាកទុកទាំងពួង ។